Stress en burn-out: onvermijdelijk?

"Het is niet dat ik niet wil werken, ik kàn gewoon niet meer. Zelfs opstaan en mijn tanden poetsen is een hele opgave." Een vriendin zit voor me aan tafel. Ze lijkt niet meer op zichzelf. Haar huid is grauw, haar blik dof en haar anders zo fiere schouders hangen zwaar aan haar nek. Burn-out, zei de dokter. Het verdict viel haar zwaar.

Stress als grote boosdoener?

"Ik had zelfs niet door dat ik stress had", zucht mijn vriendin. Iedereen heeft wel eens stress. Meestal is het zelfs een welkome motivator om net dat tikkeltje harder ons best te doen. Er komen hormonen vrij ins ons lichaam waardoor we de vermoeidheid minder voelen. Onder andere cortisol zorgt ervoor dat we onder stress net beter presteren. We zijn allemaal wel eens druk-druk-druk en dat hoeft niet te leiden tot een burn-out.

Maar als we geen mogelijkheid meer hebben om te ont-stressen, verandert diezelfde gezonde dosis stresshormoon in een sluipend gif. Druk-druk-druk is een soort collectieve verslaving geworden die niet per se tot betere werkprestaties leidt. 

Stresshormonen: adrenaline en cortisol

Stress is niet enkel psychologisch, het is ook een erg lichamelijk en meetbaar fenomeen: je maakt hormonen aan in je hersenen die ervoor zorgen dat je beter presteert. In de oertijd ging dat over fysiek vluchten of vechten, nu gaat stress vaak over meer psychologische zaken.

De reactie van je lichaam zit echter in onze evolutie ingebakken, de aanmaak van hormonen hebben we niet onder controle. Adrenaline en cortisol zijn de best gekende stresshormonen.

In een eerste fase maakt je lichaam adrenaline aan, een hormoon dat je klaarmaakt om snel en alert te reageren. Dankzij adrenaline produceer je meer speeksel, je pupillen vergroten, je bloeddruk verhoogt, je ademt dieper en sneller, je vertering vertraagt, je hartslag versnelt en je spieren spannen zich op. Bij reëel gevaar konden onze voorvaderen op zo'n moment dus beter vechten of vluchten. Eens de sabeltandtijger uit het zicht of verslagen was, kon het lichaam zich terug ontspannen en het te veel aan adrenaline verdween weer.

Tegenwoordig is stress chronischer; de dreiging is vaker psychologisch en ook minder snel weg te nemen. Bij langere stressperiodes, komt er cortisol vrij, een hormoon dat ervoor zorgt dat je die hyperalerte staat langer kunt volhouden. Zo blijft je lichaam in een continue staat van vecht of vlucht. In tegenstelling tot adrenaline, vraagt het heel wat van je lichaam om cortisol weg te werken. Als het te veel aan cortisol voortdurend in je lichaam blijft circuleren, blijven ook de fysieke gevolgen. Je verbeterde ademhaling wordt hyperventilatie, je bloeddruk blijft te hoog, je spieren kunnen zich niet meer ontspannen, je spijsverteringsstelsel blokkeert en je immuniteit gaat snel achteruit.

Burn-out als taboe

Als we burn-out willen aanpakken, moeten we stress leren herkennen, bij onszelf en bij anderen. We moeten van het idee afstappen dat we onszelf steeds maar voorbij grenzen kunnen duwen zonder dat dit gevolgen heeft. Zowel psychologisch als fysiek. We moeten elkaar over burn-out informeren, zodat dit niet meer als een taboe of een teken van zwakte gezien wordt.

Er is gelukkig steeds meer onderzoek naar burn-out en dat wijst uit dat het niets met wilskracht te maken heeft. Het boek 'Eerste Hulp bij Stress & Burn-out' van Elke Van Hoof legt in de eerste hoofdstukken helder uit dat burn-out in de eerste plaats fysiek is; je hersenen zijn uitgeput, je hormonen in onbalans en daardoor voel je je ziek.

Stress herkennen, burn-out vermijden

Mijn vriendin maakte een drukke periode door; er waren grote veranderingen op het werk, ze had enkele creatieve projecten lopen en hield er een uitgebreid sociaal leven op na. Ze leek zich moeiteloos door de drukke dagen heen te bewegen en scheen onvermoeibaar. Tot ze op een ochtend amper nog uit bed geraakte. "Mijn licht was uit", zo omschrijft ze het zelf.

Ze had vooraf wel wat symptomen gevoeld, maar schreef die toe aan 'gezonde vermoeidheid'. Wil je zelf weten in welk stadium van stress, overspannenheid of burn-out je zit? Online testjes zijn soms gevaarlijk, maar de site Geestelijk Gezond Vlaanderen, zet het verschil tussen stress, overspannenheid en burn-out netjes op een rijtje.

Twijfel je over bepaalde symptomen of ben je bang op de rand van een burn-out te staan? Ga zeker met iemand praten. Zorgverleners als psychologen, artsen en apothekers kunnen eerste hulp verlenen en je indien nodig doorverwijzen.

Oei, ik heb stress!

Merk je dat je in een stresserende periode zit en ben je bang roofbouw te plegen op je lichaam en geestelijke gezondheid? Geen paniek, er bestaan gelukkig allerhande middeltjes om jezelf te beschermen. 

Naast de algemene hulpmiddelen, zijn er natuurlijk ook zorgverleners die je persoonlijk bijstaan. Een arts zal je advies kunnen geven, maar ook een psycholoog is een goede preventie-adviseur. Om je lichamelijke klachten te verminderen, kan ook je apotheker helpen. Vitamines of supplementen kunnen een belangrijk deel uitmaken van je herstelplan.